Bugün - Tuesday, March 19, 2024
Foto Galeri
Video Galeri
Firma Rehberi
Künye
Reklamlar
Üye İşlem
 Bize Ulasin
www.musikidergisi.com Logo
-
İstanbul 27°°C
Yazar Detayları

Gökhan Yalçın

Gökhan Yalçın  - Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Hâtem Efendi Şiirleri…

Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Hâtem Efendi Şiirleri…
Yazı Tarihi: Saturday, August 24, 2019

"Divan edebiyatı şairlerinin şiirlerini topladıkları eser" (TDK) olarak bilinen divan, müzikologların da sıkça karşılaştıkları terimlerden birisidir. Çünkü bazı edvar sahibi, mecmua ya da musiki risalesi müellifi olan musikişinaslar aynı zamanda divan sahibi şairdirler. Bazı divan sahibi şairlerin de eserlerinde ustaca musiki terimlerini kullandıkları, bir kısmının aynı zamanda musikişinas oldukları bilinmektedir. Örneğin divan edebiyatının en büyük şairlerinden biri olarak kabul edilen Fuzûlî'nin ney, def, çeng, ud, tanbur, kanun gibi altı farklı mûsiki aleti ve (mutrip) icracılar ile münazaraya giriştiği Sâkinâme (Heft-câm) adlı eserinde en basit anlamda döneminin (on altıncı yüzyıl) çalgı isimlerini zikreder. Örneğimizi Nâbi, Şeyh Galib, Nedim gibi büyük şairler ve eserleri ile çoğaltabiliriz.

Divan sahibi şairler içerisinde Akovalızâde Hâtem Efendi'nin önemli bir yeri olduğunu[1], Nâyi Mustafa Kevserî'nin Akovalızâde'nin bir edvarının olduğunu mecmuasında birkaç kez zikrettiğini[2] dile getirmiştik. Kevserî, Akovalızâde Hâtem Efendi Edvarı'ndan hatırı sayılır ölçüde, ilk defa karşılaşılan ve çok önemli konular olduğunu rahatlıkla söyleyebileceğimiz alıntılar yapmıştır[3].

Kimdir Akovalızâde Hâtem Efendi?

Akovalızâde Ahmed Hâtem Efendi (ö. 1755) Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazmış, farklı alanlarda eserler vermiş, aynı zamanda dönemin tasavvuf hayatında etkili olmuş divan sahibi şairdir. Doğum yeri bugün Sancak bölgesi sınırları içinde yer alan Yenipazar (Novi Pazar) şehrine bağlı Akova’dır. Babası Osmanlı Devleti’nde çeşitli görevler yapmış, 1171’de (1757) Rusya’ya sefir olarak tayin edilmiş ve bir sefâretnâme kaleme almış olan şair Akovalı Şehdî Osman Efendi’dir. Hâtem şiirlerinde halk inançları, halk âdetleri, gelenek ve görenekleriyle ilgili unsurlar, atasözleri, tarih kıtaları, gazel kasideleri ve muammalar da vardır. Şiirlerinde dinî ve tasavvufî mazmunlara fazlaca yer vermiştir. Ahmed Hâtem dil, edebiyat, dinî ilimler ve matematik alanlarında da eserler kaleme almıştır. İbnü’l-Hâim’in matematiğe dair el-Lümaʿına şerh yazması kendisinin çok yönlü bir âlim olduğunu göstermektedir. Ayrıca güçlü bir mûsiki kültürüne sahiptir. Divanında mûsiki usul ve makamlarından bahseden bir kasidesi, mûsiki terimleriyle ilgili bir gazeli, bağımsız beyit ve kıtaları, üç de şarkısı vardır[4].

Nâyi Mustafa Kevserî'nin Akovalızâde Hâtem Efendi'nin divanından da alıntı yaptığı tespit edilmiştir. Hâtem'in musiki terimleri ve deyimleri ile dolu bâlâda zikr olunan gazelini mecmuasına kaydetmiş ve başlık olarak da şairin ismini vermekle yetinmiştir. Mezkûr gazel şöyledir:

AKOVALI HÂTEM EFENDİ

 

Hazer kim tel kırar vâdîlerinde zülf-i santûrun

İki telli hatunla bâğlama uşşâk-ı rencûrun

 

Ser-i zühhâda çal neyzen asâ-yı nâyı ben şimdi

Girift-i pençe-i kânûnıyam bir şâh-ı mansûrun

 

Tulum gibi çığırtma şeyh efendi şûh-ı bulgârî

Kudûm-i vaslını çal pâreletme râz-ı mestûrun

 

Düdüksün hem-nefîr-i mahremân-ı işret olmazsun

Efendi perdesizdir sûrne-i minkâr-ı menkûrun

 

Kara düzen virür mi kadr-i miskâl âşık-ı zâde

Bozukdur kâr-sâz-ı erganûnı çerh-i pür-şûrun

 

Gelince meclise ol âfitâb-ı mağribî Hâtem

Açıldı perde-i şarkîsi şîven-gâh-ı tanbûrun (Kevserî, v. 211a).

Hâtem Efendi gazelinde santur, bağlama, ney, girift, kanun, şahmansur, tulum, kudüm, düdük, miskal, bozuk, erganun ve tanbur gibi Osmanlı/Türk musiki ve Batı musikisi çalgılarının yanı sıra tel, neyzen, uşşak gibi bazı terimleri de kullanmaktadır. Nâyi Mustafa Kevserî, Hâtem Divanı'nda dokuz beyitlik olan bu gazelinin altı beyitini kaydetmekle yetinmiştir. Diğer beyitlerinin de musiki terimleri ile dolu olmasının yanı sıra diğer birçok şiirinde de musiki terimlerini bolca görmek mümkündür. Akovalızâde Hâtem Efendi'nin divanında bulunan "Fihrist-i Makâmât u Usûlât Ber-Vech-i Îmâ vü Rumûzât" başlıklı kasidesinin "Fihrist-i Makamat" örneklerinin en önemlilerinden birisi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Edvar sahibi bir şairin divanının, musiki terimleri ile dolu olması şaşırtıcı olmasa gerek.

Bir sonraki yazımızda Nâyi Mustafa Kevserî'nin mecmuasının iki sayfasına özenle çizdiği, makamların ve yıldızların insanlar üzerinde hangi saatlerde tesir ettiğini gösteren "sa'atnâme" başlıklı cetvelini ele alıyoruz. Saatnâme olarak bilinen diğer eserlerden farklı olarak bu cetvelde haftanın yedi günü, yedi gezegen ve on iki makamın, gece ve gündüz vakitlerinin hangi saatlerinde etkili olduğu açıkça gösterilmiştir, vesselam.

 


[1] Daha detaylı bilgi için: https://dergipark.org.tr/download/article-file/156791

[3] Bu konu ile ilgili ilk ve kapsamlı çalışma tarafımızdan yapılmıştır. "Bir XVIII. Yüzyıl Osmanlı/Türk Musikisi Yazılı Kaynağı: Akovalızâde Hâtem Efendi Edvârı" başlığındaki bu makale Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi'nde 2016 yılında kabul edilmiş olup hâlen basım sırası beklemektedir.

 
İletişim E-Posta: - Telefon:
 
Yorumlar
*** Yorum Yaz
Bu yazıya hiç yorum yapılmamış, ilk yorumu siz yapın.

Diğer Yazıları

Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -16-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -15-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -14-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -13-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -12-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -11-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -10-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -9-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -8-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -7-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -6-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -5-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -4-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -3-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -2-
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -1-
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Hızır Ağa Edvarı...
Nâyi Mustafa Kevserî'nin "Mecmua"sında dikkat çeken notlar…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Kitâb-ı Egâni; Kitâb-ı Egâni'de İmam-ı Âzam…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Kitâb-ı Egâni, Kitâb-ı Egâni'de İmâm Mâlik
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında "Enceşe"
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında İbnü'l-Fârız Dîvânı'ndan Bir Şiir
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında İnsan Sûretleri…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Nihâvend Peşrev...
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Sa'atnâme…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Hâtem Efendi Şiirleri…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasındaki Mühür ve İmzalar…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Mesnevî'den Beyitler…
Nâyi Mustafa Kevserî'ye göre musikinin dört kavlî…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuası ve Nâyi Osman Dede'nin Defteri
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında aşiran perdesi…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasına Kaydettiği Hadis-i Şerifler…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında "Deve Hikâyesi"...
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Esrâr-ı Nây-ı Şerîf…
Nâyi Mustafa Kevserî'ye göre şedd makamlar…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmuasında Şifa-Bahş Makamlar…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin icatları…
Filateliden müzikolojiye ve bir müzikolog gözüyle pullar…
Nâyi Mustafa Kevserî'nin Mecmûasında Zikrettiği Edvârlar...
Nâyi Mustafa Kevserî'den "Ney Açma" dersleri…
Nâyi Mustafa Kevserî'den genç neyzenlere tavsiyeler…
Diğer Yazarlar

Münih LMU Müzikoloji Enstitüsü’nde "Gültekin Oransay" rafı...
Kitabu İlmi'l-Musiki Alâ Vechi’l-Hurûfât'ın müellifi kimdir? -16-
Çalgıları geliştirmek nedir, nasıl olur?..
Fazıl Say'ın Feyzi Erçin'e desteği…
Nida Tüfekçi’nin Öğrencisi Olmak!..
Yazılarınızı bekliyoruz... Musiki Dergisi
Spor yazarı mı, müzik yazarı mı?..
Yeni YÖK’ün ve değerli başkanı Sn. Saraç’ın övgüye değer kararı: Müzik öğretmenliği açısından yapıcı bir değerlendirme…
Serhanende Nurettin Çelik ...
Meragi niçin 24 şube dedi? Hurufilikten etkilendi mi?..
Çevrimiçi Türk Halk Musikisi Videoları: "Konma Bülbül Konma Nergis Daline"
Günün Sözü
Müzikoloji mesleğini seçmiş isen rakamlarla konuşabilmeli ve de yazabilmelisin...
(Ayhan Sarı)
Yazarlar 
Röportajlar
Fırat Kutluk “Neden Müzik Dinleriz?“...
Ayhan Sarı - Kitabın adından başlayalım mı?  Buna bağlı olarak da kitabın sonunda müziği neden dinlediğimizin yanıtını veriyor musun? Fırat Kutluk - ...
»
»
»
Tarihte Bugün
Arşiv Arama
Facebook
Anasayfa
Site Haritasi
Sitenize Ekleyin
RSS Kaynagi
Hakkimizda
Reklamlar
Künyemiz
Facebook
Twitter
Bize Ulaşın
Copyright ©2013 - Tüm haklari sakli tutulmaktadir.
Bu sitede yayinlanan tüm resim, materyal ve içerigin telif haklari tarafimizca sakli olup izinsiz alinip kullanilamaz.
0.52ms